Biskup Kazimierz Kowalski. Żołnierz Chrystusa

Biskup Kazimierz Józef Kowalski urodził się w Gnieźnie 2 marca 1896 r. Ochrzczony został dnia 12 marca 1896 r. w Parafii Św. Wawrzyńca w Gnieźnie, a sakrament bierzmowania przyjął 19 maja 1907 r. Dom rodziny Kowalskich odznaczał się takimi wartościami jak pobożność oraz patriotyzm. W rodzinnym mieści młody Kazimierz skończył szkołę podstawową, następnie gimnazjum, gdzie w 1915 roku zdał maturę z wyróżnieniem. Potem zgłosił się do seminarium duchownego w Poznaniu, skąd został skierowany na studia teologiczne na Uniwersytecie w Monasterze. Nie rozpoczął studiów, ponieważ brał udział w działaniach wojennych w latach 1915-1918. W trakcie Powstania Wielkopolskiego dowodził I baterią poznańskiego pułku artylerii ciężkiej na froncie pod Lesznem. Za udział w Powstaniu otrzymał Krzyż Niepodległości i odznakę Powstańca Wielkopolskiego. W roku akademickim 1921/22 zdobył magisterium z teologii na Uniwersytecie w Strasburgu. 8 października 1922 roku otrzymał w Gnieźnie święcenia kapłańskie. Po święceniach kapłańskich został skierowany na studia filozoficzne w Wyższym Instytucie Filozoficznym w Lovanium. Na uniwersytecie tym uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Bóg w filozofii Cieszkowskiego. Inspiracją dla ks. Kowalskiego w tym czasie był Pius XI, wielki papież misyjny oraz rzecznik odrodzenia myśli Św. Tomasza z Akwinu. Postać papieża oraz jego działalność stały się źródłem inspiracji dla ks. Kowalskiego. W roku 1926 został mianowany profesorem filozofii Wyższego Seminarium Duchownego w Poznaniu. Habilitował się na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1937 roku ponownie obronił pracę habilitacyjną. W trakcie swojej działalności naukowej zasłynął z ogromnego zamiłowania do twórczości Św. Tomasza z Akwinu. Wyrazem tej postawy jest zorganizowany przez Kowalskiego Międzynarodowy Zjazd Tomistyczny w Poznaniu w 1934 roku. Czynnie uczestniczył w Tomistycznym Zjeździe w Pradze w 1932 roku i Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w Pradze w roku 1934. W roku 1936 brał udział w II Międzynarodowym Kongresie Tomistycznym w Rzymie i w III Polskim Zjeździe Filozoficznym w Krakowie. Podczas II wojny światowej został skazany przez okupantów na karę śmierci. Z ciążącym na nim wyrokiem prowadził konspiracyjną pracę akademicką i duszpasterską. W 1946 roku Pius XII mianował Kowalskiego biskupem diecezji chełmińskiej z siedzibą w Pelplinie. Okres działalności biskupa Kowalskiego przypada na trudne czasy komunizmu. Lata 1945-1956 charakteryzują się wzmożoną akcją wymierzoną wobec Kościoła katolickiego, jak i samego biskupa Kowalskiego. Już w 1946 roku Urząd Bezpieczeństwa przeprowadził akcję w związku z jego wizytacją duszpasterską w grudziądzkich parafiach, starając się utrudnić kontakt wiernych z biskupem. W latach 40 biskup często krytycznie wypowiadał się na temat nowej sytuacji, w jakiej znalazł się Kościół katolicki oraz Jego wierni. W 1947 roku powiedział: "Idą czasy, w których obecnie czerwony faszyzm chce nam odebrać i wyrugować religię katolicką, ale te czerwone czasy miną, tak jak minęły brunatne czasy Hitlera i czarny faszyzm Mussoliniego" oraz mówił, że nauka Marksa i Engelsa była demagogią i dlatego należało dbać o ducha i bronić Kościoła katolickiego przed zakusami tego niebezpieczeństwa. Kulminacyjnym wydarzeniem w trakcie posługi biskupiej było zastosowanie wobec bp Kowalskiego aresztu domowego. Środek ten zastosowano na wniosek prokuratora Sądu Apelacyjnego w Gdańsku. Biskupowi zarzucono wrogie wystąpienia przeciwko państwu oraz terroryzowanie księży. Stałym elementem podczas aresztu domowego były codzienne przesłuchania, które odbywały się zawsze po śniadaniu. Po kilku dniach nieprzerwanych przesłuchiwań biskup Kowalski był tak wyczerpany, że koniecznym było sprowadzenie lekarza. Całej tej akcji towarzyszyła nagonka medialna na biskupa. Reżimowe gazety oskarżały biskupa o tolerowanie nadużyć w Caritas, szykanowanie księży, życie w przepychu, ignorowanie potrzeb mieszkańców diecezji oraz sprzyjanie okupantowi niemieckiemu. Jeszcze w roku 1951 na biskupa spadła fala oskarżeń. Zarzucano Kowalskiemu służbę w wojsku niemieckim podczas I wojny światowej, a potem utrzymywanie kontaktów z hitlerowcami podczas drugiej wojny światowej oraz w końcu popieranie rewizjonistów zachodnioniemieckich i ich amerykańskich protektorów do nieuznawania granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Biskup Kowalski umieścił w swoim herbie napis Miles Christi, co oznacza Żołnierz Chrystusa. Biskupa Kowalskiego odznaczała przede wszystkim wierność Kościołowi i Stolicy Apostolskiej. Oprócz tej cechy biskup Kowalski był wielkim orędownikiem realizacji misji zagranicznych. Wyrazem tej postawy było piastowanie funkcji przewodniczącego Komisji Misyjnej Episkopatu Polski. Biskupa Kowalskiego z całą pewnością można nazwać osobą wybitną w dziejach diecezji chełmińskiej. Przyczynił się do odbudowy diecezji ze zniszczeń wojennych w trudnych dla Kościoła czasach komunizmu. Przeprowadził liczne wizytacje, zwiększył liczbę parafii oraz wyświęcił kilkuset księży. Biskup Kowalski zmarł 6 maja 1972 r. w Częstochowie. Tego dnia podczas Mszy św. doznał zawału serca. Pogrzeb odbył się 12 maja 1972 r. Wzięli w nim udział członkowie najbliższej rodziny, duchowieństwo diecezji chełmińskiej oraz członkowie Episkopatu Polski na czele z prymasem Stefanem Wyszyńskim oraz metropolitą krakowskim Karolem Wojtyłą.

Filozofia Biskupa Kowalskiego

Nieodłącznym elementem życia księdza biskupa Kowalskiego była działalność naukowa. Jako przykład niech posłuży wykaz najważniejszych publikacji z zakresu filozofii. Biskup Kowalski opublikował następujące prace: Kardynał Mercier, Podstawowe zasady filozofii Cieszkowskiego, Istota i zadania filozofii, Podstawy filozofii, Św. Augustyn mistrzem życia duchowego, Św. Tomasz z Akwinu a czasy obecne, Teorie o pięknie i sztuce w tomizmie i neotomizmie, Rola ks. kardynała Merciera w odrodzeniu tomizmu, Rola podstawowych prawd filozoficznych w odrodzeniu osobistym i społecznym. Jest on również autorem licznych prac z zakresu teologii.

W filozofii biskup Kowalski jest reprezentantem klasycznej koncepcji filozofii. Jest to związane z jego działalnością naukową, która skupiona była wokół myśli Św. Tomasza z Akwinu oraz jego kontynuatorów. Klasyczną koncepcję filozofii charakteryzują cztery czynniki: ogólność, przedmiotowość, konieczność oraz musi być wiedzą uzasadnioną. Ponadto biskup Kowalski pozostał wierny metodzie neoscholastycznej w duchu lowańskim i na tym gruncie krytycznie odnosił się do innych szkół filozoficznych, a w szczególności skrajnych ujęć idealistycznych prezentowanych przez nurty filozofii nowożytnej i współczesnej.

Interesowały biskupa Kowalskiego w szczególności dwa obszary badań. Po pierwsze problem epistemologiczny poznania, a po drugie problem ontologiczny poznania. Centralne miejsce zajmuje problematyka poznania. Filozofię zdefiniował jako naukę rozumową o najgłębszych przyczynach całości, czyli porządku bytu i jest ona poznaniem wyjaśniających w świetle racji ostatecznych. Dla Kowalskiego przedmiotem filozofii jest zespół realnie istniejących przedmiotów i w związku z tym, krytycznie oceniał koncepcje epistemologiczne filozofii nowożytnej oraz współczesnej, które reprezentują ujęcia idealistyczne, monistyczne, a w końcu irracjonalne. Zwieńczeniem badań epistemologicznych Kowalskiego jest rozróżnienie trzech typów poznania: ludzkiego, aniołów oraz poznania Boskiego jako poznania doskonałego i zawsze niezawodnego.

Istotnym aspektem działalności naukowca biskupa Kowalskiego jest jego zamiłowanie do myśli Św. Tomasza z Akwinu. W licznych artykułach i wystąpieniach zwracał uwagę na doniosłość realistycznej myśli Akwinanty w budowaniu chrześcijańskiego poglądu na świat oraz jego teologii oraz filozofii jako fundamentu życia moralnego w wymiarze indywidualnym, społecznym i narodowym.

Mateusz Sanicki