Sugestie dla Biskupów diecezjalnych w sprawie „Traditionis Custodes”

l. Status quaestionis (zasady wynikające z Motu Proprio „Traditionis Custodes”)

Motu Proprio „Traditionis Custodes” Papieża Franciszka oraz towarzyszący mu List do Biskupów zawierają szereg wskazań dla Biskupów diecezjalnych, które można podzielić na cztery grupy:

• intencja Ojca Świętego
• uprawnienia Biskupów w zakresie zezwoleń
• powinności Biskupów w przypadku udzielenia zezwoleń
• nałożone ograniczenia.

Motu Proprio budzi w kilku miejscach uzasadnione wątpliwości, w sprawie których wypada nie zabierać stanowiska, zanim nie wyjaśni tego sama Stolica Apostolska:

• kwestia kapłanów, którzy nie mieszczą się w dwóch grupach, opisanych w Motu Proprio (ani jeszcze nie odprawiali w starej formie, ani nie są wyświęceni po 16 lipca 2021);
• kwestia odprawiania innych sakramentów i sakramentaliów (Motu Proprio mówi tylko o Mszy)

1. Intencja Ojca Świętego (z Listu do Biskupów)

• W kwestii Mszału należy „przywrócić jedność w całym Kościele Rytu Rzymskiego”.
• Biskupi powinni podjąć „działanie na rzecz powrotu do jednolitej formy celebracji”.
• Osobom związanym ze starą liturgią należy stworzyć środowisko powrotu przez usunięcie nadużyć ze współczesnej liturgii, szczególnie tzw. kreatywności liturgicznej, co „często prowadziło do trudnych do zniesienia deformacji liturgii.”
• Należy uwzględnić przejściowy czas dla tych, którzy go „potrzebują na powrót do Rytu Rzymskiego, promulgowanego przez świętych Pawła VI i Jana Pawła II.”

2. Uprawnienia dla Biskupów w sprawie udzielania zezwoleń

• Udzielanie pozwolenia na celebrowanie w starszej formie tym kapłanom, którzy już sprawowali starszą formę liturgii i zwrócili się do Biskupa o pozwolenie na kontynuowanie celebrowania w tej formie (Art. 5).
• W przypadku kapłanów wyświęconych po 16 lipca 2021 obowiązuje ograniczenie, o którym dalej.

3. Powinności Biskupów

• Upewnienie się co do tego, że grupy tradycyjne nie wykluczają ważności i prawowitości reformy liturgicznej, nakazów Soboru Watykańskiego II i Magisterium Papieży (Art. 3 § 1).
• Wskazanie jednego lub więcej miejsc, w których wierni należący do tych grup mogą gromadzić się na sprawowanie Eucharystii (Art. 3 § 2); o ograniczeniu miejsca – w dalszej części.
• Ustanowienie we wskazanym miejscu dni, w których dozwolone są celebracje eucharystyczne w starszej formie (Art. 3 § 3).
• Mianowanie kapłana, który jako delegat będzie odpowiedzialny za celebracje i opiekę duszpasterską nad tymi grupami wiernych. (Art. 3 § 4).
• Sprawdzenie, czy już kanonicznie erygowane parafie personalne dla tych wiernych, rzeczywiście są miejscem rozwoju duchowego i ocenienie, czy należy je utrzymać, czy też nie (Art. 3 § 5).
• « Czuwanie, aby liturgia w zwykłej formie była „sprawowana godnie i z dochowaniem wierności księgom liturgicznym promulgowanym po Soborze Watykańskim II, bez ekscentryzmów, które łatwo przeradzają się w nadużycia” (List do Biskupów).

4. Ograniczenia dla Biskupów

• Nie należy wyznaczać kościołów parafialnych na miejsca celebracji starszej formy liturgii (Art. 3 § 2).
• Nie należy tworzyć nowych parafii personalnych dla grup tradycyjnych (Art. 3 §2).
• Nie należy zezwalać na tworzenie nowych grup (Art. 3 §6).
• W przypadku zamiaru udzielenia zgody kapłanom wyświęconym po 16 lipca 2021 jest wymóg skonsultowania się ze Stolicą Apostolską (Art. 4).

II. Ogólne zasady prawne do zastosowania

Zgodnie z prawem ogólnym (Kan. 87 – § l), dla dobra wiernych Biskupi zgodnie ze swoim rozeznaniem, mogą dyspensować od poszczególnych zapisów Motu Proprio, m.in. mogą wyznaczyć np. kościół parafialny do sprawowania starszej liturgii, jeśli istnieją ku temu powody. Dyspensa zawsze powinna zawierać klauzulę tymczasowości.

• Dyspensa nie dotyczy udzielania zezwoleń nowo wyświęconym kapłanom, ponieważ Motu Proprio wyraźnie zastrzega tę kwestię kompetencji Stolicy Apostolskiej (wymóg konsultacji).
• W miejscach, w których Motu Proprio jest niejasne, należy przyjąć zasadę Kodeksu Prawa Kanonicznego, że tylko te „Ustawy, które ustanawiają kary, ograniczają swobodne wykonywanie uprawnień albo zawierają wyjątek od ustawy, podlegają ścisłej interpretacji”, a więc nadal obowiązuje tradycyjna zasada ,,favorabilia amplianda, odiosa restringenda” (ustawy uciążliwe należy interpretować ściśle, korzystne zaś – szeroko). Co za tym idzie, luki w dokumencie papieskim należy interpretować na korzyść wiernych tradycyjnych, np. dokument nic nie mówi o innych sakramentach poza Mszą, a więc domyślnie nie dotyczy on np. Rytuału (chrztu itd.).

III. Sugerowana strategia postępowania

5. Wstrzymanie się w kwestii niejasnych punktów Motu Proprio

Treść „Motu proprio” papieża Franciszka jest w kilku miejscach nieprecyzyjna:

• Nie wiadomo, czy dotyczy samej .Mszy świętej, czy innych sakramentów oraz Breviarium Romanum.
• Nie jest jasne, czy w „liturgii trydenckiej” proklamacja czytań w języku narodowym ma zastąpić proklamację tekstów łacińskich, czy być elementem dodatkowym.
• Nie ma pewności, czy jest zniesione całe Motu Proprio Benedykta XVI, czy tylko te jego zapisy, które nie są zgodne z nowym dokumentem (Por. Kań. 21 KPK).
• Motu Proprio nie dotyczy kapłanów, którzy są wyświęceni przed 16.07.2021 i jeszcze nie celebrowali, w związku z tym zgodnie z zasadami prawa teoretycznie w każdej chwili mogliby zacząć legalnie bez pytania Biskupa odprawiać starą liturgię, kierując się Motu Proprio „Summorum Pontificum”. Wydaje się to sprzeczne z myślą papieża Franciszka, ale tacy kapłani nie złamaliby żadnego zakazu, a zakazy należy traktować ściśle.
• Wydaje się, że powinny ukazać się z najbliższym czasie szczegółowe wskazania Stolicy Apostolskiej lub przynajmniej odpowiedzi na niektóre rodzące się wątpliwości.
• Rozsądnym wydaje się stosowanie rozwiązań czasowych – tj. np. wydawanie dekretów o rocznej ważności lub z klauzulą „ad experimentum”.
• Warto wyznaczyć termin, w którym kapłani dotąd celebrujący Msze w starszej formie będą mogli zwracać się do Biskupa z prośbą o pozwolenie na kontynuowanie tej praktyki.

6. Kwestia kościołów parafialnych

• Tam, gdzie wierni tradycyjni nie mogliby się gromadzić tylko ze względu na brak kościoła innego niż parafialny, wypada wielkodusznie udostępnić możliwość starej liturgii w kościele parafialnym przez udzielenie dyspensy, poza godzinami „grafikowymi”.

7. Zezwolenia udzielane kapłanom

• Należy wyraźnie rozróżnić pozwolenie Biskupa na celebrowanie publiczne Mszy dla wiernych (co może mieć obecnie miejsce jedynie w ośrodkach i dniach wyznaczonych przez Biskupa) od zezwoleń na msze prywatne (w tym przypadku nie ma wymogu ustalania miejsca i czasu).
• Nie ma obecnie powodu, aby ograniczać dni celebracji.
• Samo zezwolenie wydawane kapłanowi z zasady powinno dotyczyć prawa do celebracji prywatnych oraz celebrowania publicznego – jednak w tym wypadku jedynie w miejscach wskazanych przez Biskupa i za zgodą wyznaczonego do duszpasterskiej opieki nad grupą delegata Biskupa.
• Wydając decyzję, dobrze jest podkreślić, iż korzystanie z prawa do prywatnych celebracji Mszy w starszej formie nie może powodować łamania prawa dotyczącego wielokrotnego celebrowania mszy jednego dnia. Inaczej mówiąc kapłan mający obowiązki duszpasterskie może nie mieć możliwości skorzystania z prawa do celebrowania Mszy w formie sprzed roku 1970 w dniu, w którym stanowiłaby ona nieuprawioną binację czy trynację.

8. Postawa wobec wiernych tradycyjnych

• Wierni tradycyjni, którzy korzystali legalnie ze starej liturgii mogli zaplanować np. sakrament małżeństwa, chrztu czy bierzmowania w starej formie na okres po nowym dokumencie papieskim, i nie wypada im odbierać tego przywileju, a raczej udzielić zezwolenia.
• Zgodnie z intencją papieską, działania wobec środowisk skupiających wiernych tradycyjnych powinny uwzględnić ich wrażliwość i ułatwić im powrót do powszechnej formy liturgii. Ich ewentualny powrót do liturgii sprawowanej w formie odnowionej zależeć będzie w bardzo dużym stopniu od tego, czy uzyskają oni realną możliwość udziału w godnych i nie naznaczonych nadużyciami celebracjach.
• Nie wypada generalizować i „szufladkować” wiernych tradycyjnych jako zagrożenia dla jedności, ponieważ wielu z nich należy do najlepszych wiernych, zachowujących zdrową doktrynę i będących przykładem miłości do Kościoła i liturgii.
• Wierni tradycyjni, którzy wielkim pietyzmem otaczają liturgię i z nabożeństwem w niej uczestniczą, mogą być przykładem dla tych, którzy do współczesnych liturgii wprowadzili liczne nadużycia.
• Wierni tradycyjni przodują w zachowywaniu dyscypliny kościelnej, postów, wstrzemięźliwości, modlitwach, zdrowej nauce moralnej oraz ofiarności.

9. Zbadanie grup tradycyjnych

• Ponieważ zadaniem Biskupa jest zbadanie czy grupy wiernych tradycyjnych nie odrzucają współczesnej doktryny oraz współczesnych form liturgicznych, należy najpierw ustalić, gdzie takie grupy w diecezji występują.
• Trzeba pamiętać, że obok miejsc dostępnych dla wiernych wielu parafii lub posługujących całej diecezji, erygowanych przez samych Biskupów, wydane przez Benedykta XVI prawo umożliwiało tworzenie grup wewnątrzparafialnych, do czego wymagana była jedynie zgoda proboszcza.
• Wstępnie dobrze jest więc wyznaczyć termin, do którego proboszczowie powinni poinformować Biskupa o istnieniu takich grup działających dotychczas na mocy zgody proboszcza, aby i one zostały zbadane i wzięte pod uwagę podczas ewentualnych zmian dokonywanych w diecezji.
• Badając poszczególne grupy Biskup powinien uwzględnić ewentualnie to, czy były one dotychczas wizytowane przy okazji np. kanonicznych wizytacji parafii w których lub przy których miały one swoją siedzibę. Jeśli dane środowiska od kilkunastu lat nie budziły zastrzeżeń Biskupa trudno, by zaczęły nagle to robić teraz. Z drugiej strony wysunięcie zastrzeżeń wobec większości takich grup może być odebrane jako dowód na to, iż Biskup dotychczas zaniedbywał swój obowiązek duszpasterskiego badania i troski o tych wiernych tolerując ich doktrynalne błędy.
• Jeżeli w wyniku badania danej grupy Biskup podejmie decyzję o jej likwidacji, powinien wskazać pobliskie miejsca, w których liturgia w odnowionej formie będzie celebrowana systematycznie w opisany wcześniej sposób wzorcowy. Miejsce to niech będzie otwarte dla chcących zaangażować się dotychczasowych ministrantów, śpiewaków i wiernych.

10. Katecheza wiernych tradycyjnych

• Wierni tradycyjni powinni otrzymać właściwą katechezę na temat roli jedności w liturgii oraz odpowiednią formację, która usunęłaby ewentualne uprzedzenia, jakich nabrali przez lata. Brak formacji, szczególnie eklezjalnej, doprowadza do pogłębienia rozłamów w Kościele, a także negowania nauczania papieskiego.
• Wypada zgodnie z myślą listu papieskiego dać im z jednej strony czas na powrót do jednej formy celebracji, która z drugiej strony nie byłaby dla nich bolesnym odejściem od godności i dostojeństwa kultu Bożego.

11. Usuwanie nadużyć z odnowionej liturgii

• Liczne materiały ukazują, że powodem unikania celebracji Mszy w formie zreformowanej przez wiernych o tradycyjnej wrażliwości są powtarzające się nadużycia liturgiczne, m. in.:
  • samowolnie i bezprawne wprowadzanie zmian w przebiegu celebracji Mszy św.;
  • pominięcia i skrócenia w obrzędach (np. pomijanie odmawiania modlitw offertorialnych, puryfikacja paten komunijnych w drodze itp.);
  • nadużywanie II Modlitwy Eucharystycznej (np. w niedziele);
  • regularne pomijanie I Modlitwy Eucharystycznej, która jest przeznaczona wraz z III ME na niedziele i święta;
  • nadużywanie funkcji nadzwyczajnych;
  • niska jakość stosowanych w liturgii paramentów.
• Nadużycia w wielu miejscach stały się tak częstą praktyką, że niekiedy w oczach duchownych nie są postrzegane w kategorii nieprawidłowości, co w przypadku dyskusji między wiernymi a duchownymi pogłębia poczucie bycia niezrozumianymi i odrzuconymi.
• Duchowieństwo i wierni świeccy powinni być na nowo i w sposób systematyczny formowani liturgicznie, by zaszczepiano w nich wrażliwość liturgiczną, a nadużycia były skutecznie likwidowane.
• Biskup powinien badać wszelkie otrzymane od wiernych skargi na nadużycia, a po ich potwierdzeniu reagować stosownie do ciężkości i częstotliwości przewiny. W tych zadaniach Biskupa wspierać powinna diecezjalna komisja liturgiczna czy też odpowiednio wyznaczeni kapłani.

12. Upowszechnienie liturgii wzorcowych

• Należy zadbać, aby przynajmniej w katedrach i innych znaczniejszych kościołach każdej diecezji sprawowana była systematycznie (tj. we wszystkie niedziele i święta) na sposób wzorcowy msza święta w odnowionej formie:
  • ze śpiewem gregoriańskim
  • z uroczystą asystą liturgiczną (kadzidło, świece, ewangeliarz, procesja z darami, w miarę możliwości asysta diakona i ustanowionych posługujących)
  • z właściwym doborem modlitw Eucharystycznych (nie powinna to być II ME w niedzielę i święta)
  • z zachowanymi w odpowiednich momentach chwilami ciszy o z użyciem godnych i pięknych szat oraz paramentów liturgicznych
  • w miarę możliwości również z użyciem Ordo Missae w języku łacińskim, wymaganym przez Instrukcję KEP o Muzyce (zob. niżej).
• Sobór Watykański II, którego nauczanie mocno jest podkreślone w liście papieskim, wyraźnie stwierdził, że „w obrządkach łacińskich zachowuje się używanie języka łacińskiego poza wyjątkami określonymi przez prawo szczegółowe” (KL 36 §1) oraz że „śpiew gregoriański jest własnym śpiewem liturgii rzymskiej” (KL 116).
• Z tego względu wszyscy wierni, a szczególnie przywiązani do starszej formy, mają prawo do odnowionej liturgii w języku łacińskim i z użyciem chorału gregoriańskiego, które należy pilnie przywracać do polskich kościołów, szczególnie tych bardziej znaczących, jak kościoły katedralne, sanktuaria i bazyliki. Nie jest to sugestia, ale powszechne prawo, przypomniane w Instrukcji KEP o muzyce w 2017, za innymi dokumentami: „We wszystkich kościołach katedralnych, bazylikach i sanktuariach powinna być (…) Msza Święta w języku łacińskim z udziałem scholi gregoriańskiej.”

13. Udział, pasterzy w odpowiedzialności moralnej za osoby zranione w wymiarze wrażliwości liturgicznej, a nawet zagrożone odejściem do grup schizmatyckich

• Zaniedbania w materii użycia języka łacińskiego i śpiewu gregoriańskiego w liturgii oraz tolerowanie nadużyć w celebracji Eucharystii i sakramentów, mogą być powodem zaciągnięcia winy ze strony pasterzy za zgorszenie tych wiernych, którzy mają prawo do swojej liturgii we własnym Kościele.
• Zgorszenie może w skrajnych przypadkach powodować migrowanie wiernych do wspólnot schizmatyckich, za co częściowa wina moralna może spaść na pasterzy, którzy nie realizują woli Kościoła.

Abp Józef Górzyński

Metropolita Warmiński

Sesja Rady Biskupów Diecezjalnych

1. Kan. 87 – § 1. Biskup diecezjalny może dyspensować wiernych, ilekroć uzna to za pożyteczne dla ich duchowego dobra od ustaw dyscyplinarnych, tak powszechnych, jak i partykularnych, wydanych przez najwyższą władzę kościelną dla jego terytorium lub dla jego podwładnych, jednak nie od ustaw procesowych lub karnych ani od których dyspensa jest specjalnie zarezerwowana Stolicy Apostolskiej lub innej władzy.
2. Kań. 21: W wątpliwości nie domniemywa się, że ustawa poprzednia została odwołana, lecz ustawy późniejsze należy odnieść do poprzednich i wedle możności z nimi uzgodnić.