Znaczenie obrzędów Wielkiego i Świętego Tygodnia wg Mszału św. Piusa V: CIEMNE JUTRZNIE

CIEMNE JUTRZNIE

Dzisiejszej nocy Matka Kościół zaczyna obchody Triduum Paschalnego. Zaczynają je uroczyste Officium Ciemnych Jutrzni, zwane po łacinie Tenebrae. Są one celebrowane przez całe Triduum. Strukturalnie jest to Matutinum (9 psalmów i 9 czytań, podzielonych na 3 nokturny) i Laudesy (5 psalmów+ kantyk Zachariasza). W formie współczesnej nam, Tenebrae pojawiają się już w Brewiarzach z IX wieku. Początkowo odbywały się one w nocy, jednak w średniowieczu pojawiła się praktyka ich celebry późnym wieczorem przed zmrokiem. Papież Benedykt XIV zalecił odmawianie ich po godzinie nieszporów i po odmówieniu przez kapłana komplety

W liturgii rzymskiej od samych początku modlitwa psalmami w te dni się różniła się od tej w inne dni w roku liturgicznym. Była ona o wiele bardziej lamentacyjna, omijała błogosławieństwa (w tym małe doksologie na koniec psalmów) oraz wykorzystywała fragmentów Pisma Świętego o charakterze żałobnym. Są to chociażby Lamentacje Jeremiasza, w których prorok opłakuje zniszczoną Jerozolimę. Psalmy śpiewane w tych dniach wyrażają inne aspekty tych świętych dni.

W Wielki Czwartek śpiewamy w I nokturnie psalmy 68, 69 i 70. Dawid wyraża prośbę by Bóg go wybawił od grzeszników i wrogów. Król Izraela (podobnie jak Jego Sławetny Potomek) pokłada nadzieję, że Bóg będzie Go miał w opiece. W lekcjach prorok Jeremiasz opłakuje zniszczenie Jeruzalem, co zapowiada zniszczenie Świętego Miasta pokolenie po śmierci Zbawiciela. Kolejny nokturn zawiera psalmy od 71 do 73, w których wysławiana jest wielkość Mesjasza, mądrość Jego nauczania i jaki to gniew wywołuje u niesprawiedliwych. W lekcjach św. Augustyn opisuje znaczenie słów zawartych w psalmie 73. Ostatni nokturn zawiera psalmy 74,75 i 76 zapowiadają Boży Gniew za zabicie Baranka, pokój i sprawiedliwość jaki nastanie po wytraceniu nieprawych i pojednanie zdrajców Krzyża. 3 lekcje są wzięte z pierwszego listu św. Pawła do Koryntian. Apostoł w nich czym jest Wieczerza Pańska i jak powinni ją przezywać wierni. Psalmy w Laudesach są z typowego oficjum czwartkowego w Wielkim Poście, więc nie będziemy się nimi dogłębnie zajmować. Podobnie będzie z psalmami z Laudesów piątkowych.

Wielki Piątek zaczyna się od psalmów 2, 21 i 26, w których to znajdują się piękne odniesienia do wydarzeń tego dnia. Zawarte jest w nich wyparcie się ludu Izraela Mesjasza, konanie Jezusa na Krzyżu i pokładana pomimo tego wszystkiego nadzieja w Panu. W Lamentacjach Jeremiasz nie tylko już opłakuje zniszczenie świętego Miasta. W ostatniej lekcji Jeremiasz opisuje jakie cierpienia będą czekały Mesjasza. Drugi nokturn zawiera psalmy 37, 39 i 51. Jezus podobnie jak Dawid w tych psalmach, cierpi prześladowanie z ręki niegodziwców. W psalmie 39 zapowiedziana natomiast jest Nowa Ofiara, która wywyższa całopalenia. Św. Augustyn w lekcjach znowu rozważa znaczenie słów Psalmisty w kontekście śmierci Naszego Pana. Ostatni nokturn w psalmach 58, 87 i 93 odzwierciedla nam obraz Kalwarii. Są tam zarówno przewrotni kaci jak i osamotniony przez uczniów swych Jezus. Ostatni psalm zapowiada, że kara czeka tych co przeleją krew sprawiedliwego. W lekcjach po tych psalmach, autor listu do Hebrajczyków opisuje znaczenie ofiary Chrystusowej w kontekście Starego Przymierza. Jezus zostaje w nich przyrównany do Najwyższego Kapłana na wzór Melchizedeka.

Wielka Sobota w pierwszym nokturnie zawiera psalmy 4, 14 i 15. Psalmy te mają nam przypomnieć, że Zbawiciel tego dnia spoczywa w Grobie po swoich wielkich dziełach, oczekując na Zmartwychwstanie. W lekcjach prorok Jeremiasz zapowiada cierpienia Mesjasza, ale również nie szczędzi gorzkich słów nad Jerozolimą i narodem żydowskim, który wydał swego Mesjasza na śmierć haniebną. W drugim nokturnie śpiewane są psalmy 23, 26 i 29. Zapowiadają one rychłe powstanie Jezusa ze śmierci do życia wiecznego i ponowne otwarcie Nieba dla wszystkich ludzi. Podobnie jak Zbawiciel, mamy zaufać Ojcu Niebieskiego, bo nas wybawi od nieprzyjaciół. W lekcjach z Św. Augustyna, Doktor Kościoła znowu odnajduje zapowiedzi Męki Pańskiej w psalmach. W Ostatnim nokturnie śpiewane są psalmy 53, 75 i 87. Każdy z tych psalmów był już śpiewany w Officium w przeciągu tych 3 dni. Teraz każdy z nich nabiera innego znaczenia. Bowiem oprawcy może i zniszczyli ciało Jezusa, ale teraz on wraca do żywych w Chwale Ojca, Jego wsparciu i ochronie. Usną snem twardym i nad rankiem odkryją, że Grób jest pusty, podobnie jak ich ręce. Teraz jednak Jezus cały czas pozostaje w Szeolu, oczekując na trzeci dzień. Zawarte następnie lekcje z listu do Hebrajczyków opisują nam jakie są owoce przelanej Krwi Pańskiej i czym jest nowe Przymierze, oparte o Śmierć Krzyżową. W Laudesach (poza psalmem 51, śpiewanym przez cały Wielki Post) mamy zawarte psalmy 42, 62, kantyk Ezechiasza i 148. Szczególny do opisania jest tu psalm 42, który stanowi piękną alegorię Jezusa leżącego w Grobie. Podobnie Ezechiasz, toczony chorobą, leży w łożu i modli się do Boga o powrót do żyjących.

Kluczowym elementem Officium Ciemnych Jutrzni jest symbolika światła. Jako, że Tenebrae były odprawiane w nocy używane były liczne świeczniki i lichtarze ołtarzowe. Z obrzędów Wielkiego Piątku na całe Triduum rozprzestrzeniła się praktyka stopniowego gaszenia światła w kościele w tym Officium. Stad też obecny podczas Ciemnych Jutrzni duży świecznik na 15 świec. Po każdym psalmie gaszona jest jedna ze świeczek. Ma to symbolizować stopniowe osamotnienie Jezusa w tych dniach. Na kantyku Zachariasza gasną natomiast świece ołtarzowe. Wyraża to ucieczkę uczniów i Apostołów od Jezusa podczas pojmania. Po kantyku kapłan bierze ostatnią świecę z dużego świecznika i kładzie na ołtarzu, co ma symbolizować osamotnionego Jezusa. Śpiewany jest wtedy psalm Miserere, który opisuje czym jest prawdziwa i dobra Ofiara w oczach Boga. Na sam koniec kapłan wygłasza krótką modlitwę, w której prosi Boga Ojca, by podobnie jak Jego Syn wejrzał na nas. Po modlitwie kapłan zabiera świecę, zza ołtarz lub do zakrystii. Ma to ukazać nam skonanie Jezusa na Drzewie Krzyża. Następnie potem chór w prezbiterium uderza książkami lub rękami w stalle na pamiątkę trzęsienia ziemi w Jerozolimie po śmierci Jezusa.

opr. Bartosz Skrzypczak & Jakub Klamecki

© Wszelkie prawa zastrzeżone